Loenen-Abcoude 23/09/01
Broeders en zusters, geliefd in onze Heer, Jezus Christus,
Vanmiddag wil ik het eens met u over dat wonderlijke boek hebben dat we allemaal op onze eigen manier kennen, maar dat ons allemaal ook boven de pet gaat: de bijbel. Een beetje naar aanleiding van de gemeentevergadering van vorige week, maar meer ook niet. Wat meer een rol speelt is iets wat me de laatste maanden begint op te vallen, en wat u misschien ook wel eens gezien hebt: als wij persoonlijk met de bijbel omgaan is het net of de bijbel als een persoon reageert. Naar ieder van ons op eigen manier.
Het eerste wat ik me kan herinneren is de bijbel als verteller van spannende verhalen. De bijbel vloeit samen met de figuur van vader, moeder, juf, meester - een volwassene die je vertelt. De verhalen bleven eerst nog los naast elkaar staan en de volgorde was ook niet altijd duidelijk (David geloofde natuurlijk in de Here Jezus toen hij Goliat doodsloeg), maar wat in ieder geval wel duidelijk was, was dat de verhalen over de Here Jezus het belangrijkste waren.
Dan word je groter en ga je over de dingen nadenken. En het lijkt net of de bijbel met je meegroeit, of hij zich telkens aan jou aanpast. Zo op de rand van de middelbare school, als je alles weten wilt, staat de bijbel plotseling vol met weetjes, over geschiedenis en zo. En als je later echte vragen gaat stellen en ze ook maar gewoon aan de bijbel stelt, kun je de bijbel zomaar van figuur zien veranderen: hij gaat zitten als de denker van Rodin, het hoofd in de hand, de ogen in de verte, je hoort je eigen vragen terug komen, uit de psalmen bijvoorbeeld, je hoort de stilte, bij echt moeilijke vragen, als ook de bijbel eerst met jou drie uren stil is in het donker van je waarom, en je dan dat waarom teruggeeft uit Jezus’ mond. En weer later, als je wijsheid zoekt om te leven, je eigen weg probeert te vinden, je vindt de bijbel naast je in weer nieuwe gedaante, als reisgenoot vol van zinnig commentaar.
Nou ja, en zo voort. Ook in details van je leven, als je onder de indruk bent van hoe mooi de schepping nog is, als je je geraakt voelt, of geschokt, telkens weer gedraagt de bijbel zich als een persoon die met je gaat. Hij past zich aan aan ons, zoals wij dat zelf doen met de mensen om ons heen. Tegen een kind zeg je andere dingen als tegen een puber, tegen een vrouw in de kracht van haar leven andere dingen dan tegen een man in zijn ouderdom. Met een hoog-intelligent mens praat je anders dan met een praktische doener. En terwijl ons dat almaar je aanpassen wel eens moeite kost, en wij soms anderen niet goed bereiken kunnen, lijkt de bijbel over onuitputtelijke mogelijkheden te beschikken om iedereen, wie zij ook is, te bereiken, tenminste, als diegene zelf, persoonlijk, naar de bijbel luisteren wil.
Uiteindelijk gaat het dan natuurlijk om niets anders dan dat God zelf zich in de bijbel aan ons geeft en ons aanspreekt. De persoon die je proeft in de bijbel is uiteindelijk de persoon van God zelf, van God die door de mensentaal van de bijbel spreekt. Door de Heilige Geest gedreven hebben mensen van Godswege gesproken. Daar moet je je niet op verkijken. Dan gaat het maar niet alleen om wat eens gebeurde: ze hebben van Godswege gesproken. Het gaat ook om wat nu gebeurt: ze spreken en getuigen nog van Godswege en juist daarom laat geen profetie van de Schrift zich losmaken uit het geheel van de bijbel om er maar mee te doen wat je wilt. Dat de bijbel, zoals we in de kerk zeggen, door God zelf geïnspireerd is, betekent maar niet dat God ervoor gezorgd heeft dat de bijbel zo geschreven is als hij geschreven is en daarmee uit. Het betekent ook dat Hij nóg spreekt door de bijbel; dat Hij de persoon is die zich in de bijbel, heel persoonlijk tot ons richt, en zich steeds weer toegespitst op onze eigen situatie tot ons richt: tegen de een zegt Hij dit, tegen de ander dat; de een vertelt Hij eenvoudig een verhaal, dat je kunt volgen, met de ander voert Hij een gesprek van jaren, dat grote diepten bereikt en alle gaven van die mens aanspreekt.
Dat onderscheiden spreken van de bijbel tot ieder van ons persoonlijk, zodra wij persoonlijk ons laten aanspreken door de bijbel, dat wil ik graag eerst genoemd hebben, vóór ik iets zeg over de we acht moeten geven op de Schrift als op een lamp in een donkere plek, en dat de Schrift geen eigenzinnige uitleg toelaat. Want als ik zeg dat het de moeite waard is om meer werk van de bijbel te gaan maken, als ik in het algemeen oproep om meer bijbel-studie te gaan doen, dan is daar zomaar dat grote misverstand dat bijbelstudie voor ons allemaal eigenlijk hetzelfde zou moeten betekenen en hetzelfde zou moeten opleveren. Het misverstand dat je, wie je ook bent, allemaal hetzelfde onderwijs-doel zou moeten bereiken. Voor de een is dat dan een makkie, omdat-ie nu eenmaal veel gaven van verstand en geheugen heeft gekregen, en voor de ander wordt dat zomaar een onmogelijke opgave.
Maar juist dat uniforme, dat eenvormige, dat is onzin. Het gaat er juist om dat we allemaal op onze eigen manier bereid zijn om zelf naar de bijbel te luisteren en, net naar onze eigen begaafdheid door de bijbel God te leren kennen. Voor de een kan dat betekenen dat de bijbel altijd een verhalenboek blijft, waarin verteld wordt over God en ons. Terwijl veel andere stukken in de bijbel onbegrijpelijk blijven. De ander wordt juist door bijvoorbeeld de brieven uit het Nieuwe Testament geboeid en aan het denken gezet. De een is blij met concrete geboden van God, die tenminste duidelijk zeggen wat je doen moet, de ander is blij met de meer richting-wijzende gedeelten in de bijbel, die je ruimte geven om zelf keuzes te maken. En zo voort. Maar niemand mag zeggen: ik ben niet zo knap, ik ben een mindere christen. En iemand mag zeggen: ik ben knap genoeg, ik heb de bijbel nu wel uit.
God geeft zich aan ons allemaal in de bijbel, en aan ons allemaal op een eigen manier. Er is maar één ding dat echt voor ons allemaal geldt. En dat is dat we in de bijbel God zelf ontmoeten. Hij is de uiteindelijke spreker en dat maakt ‘de Schrift’ tot één geheel. Een geheel dat enorm groot en divers is, omdat God enorm groot is en een eindeloos indrukwekkende persoonlijkheid. Maar toch een geheel, omdat het de éne persoon van God zelf is die ons aanspreekt. Door de Heilige Geest gedreven, hebben mensen van Godswege gesproken.
Het is dat geheel van de, hem bekende, bijbel waar Petrus hier in onze tekstverzen aandacht voor vraagt. Hij heeft het over ‘de Schrift’, over ‘het profetische woord’, in het enkelvoud. Daarmee is die diversiteit niet ontkend. Petrus weet er alles van. Hij weet te spreken over de schriften en kent het onderscheid in gaven en wijsheid tussen zichzelf en zijn geliefde broeder Paulus. Maar hier heeft hij het daar niet over. Hier gaat het hem om het geheel, en dat geheel wordt bepaald door de God die gesproken heeft en spreekt. We ontmoeten in de bijbel God.
En juist daarom dringt hij er bij zijn lezers, en ook bij ons, op aan dat we goed moeten weten dat geen profetie van de Schrift een eigen uitlegging toelaat. Eigen, dat kan eigen-machtig worden, maar het gaat er hier allereerst om dat je geen bijbelwoorden of -verhalen los kunt maken uit dit geheel, los kunt maken van de God die in de bijbel spreekt. Wie bijbelwoorden of -verhalen op zichzelf neemt, los van God, die komt er vanzelf toe die woorden en -verhalen tot z’n eigen verderf te verdraaien. Los van de God die spreekt krijgt iedere ketter zijn letter, kun je aan de haal gaan met van alles wat te lezen valt. Het gaat er juist om dat we alles wat wij, zelf, in de bijbel lezen, lezen op onze eigen manier als de mensen die wij zijn, stevig vast laten zitten in het geheel van de bijbel, waarin God spreekt.
Dat geheel blijkt dan helemaal samen te trekken in de kracht en de komst van onze Heer Jezus Christus. De stem van de hoogwaardige heerlijkheid: Deze is mijn Zoon, mijn geliefde, in wie Ik mijn welbehagen heb, dat is de stem van de bijbel. Wie naar die stem luistert, open, eerlijk, persoonlijk, die luistert naar de Schrift. Al ben je verder tot niet meer in staat dan te begrijpen dat de Here Jezus ook van jou houdt en jouw leven goed maakt, dat maakt niet uit. Je bent dan beter af dan iemand die al zijn gaven van verstand en geheugen inzet om alle ingewikkeldheid en complexheid van de bijbel te bevatten, maar net de liefde van Christus voor hem of haar niet oppikt.
Juist omdat de stem van de bijbel de stem van God in Christus is, is de bijbel die lamp die schijnt op een donkere plek. En wie wij ook zijn, wat wij ook kunnen, tot in hoeveel details wij de bijbel ook verstaan kunnen, daar zal het voor ons allemaal om moeten gaan.
Goed, als dat allemaal gezegd is, is het tijd om nog even aandacht te vragen ervoor dat de bijbel wel degelijk uitleg vraagt, een boek is dat om nadenken roept, om bijbel-studie, dat je werk van je bijbel moet maken en er bij dat werk goed op moet letten dat je geen ‘eigen’ uitleg geeft, dat je niet met de bijbel aan de haal gaat. Dat zijn twee dingen: de bijbel vraagt uitleg, werk, en de bijbel vraagt goede, zorgvuldige uitleg, ècht luisteren.
Net als God zelf is de bijbel eenvoudig, maar niet simpel. Hij beschrijft de echte geschiedenis van God en mensen. En God heeft de mens wel goed en eenvoudig geschapen, maar de mens haalt zich van alles in het hoofd (Prediker). Dat merk je in de bijbel. God is ons gevolgd op allerlei dwaalwegen en helemaal het eigen bestaan binnen van mensen uit zoveel duizend vóór Christus en van mensen uit het begin van onze jaartelling, mensen die in veel opzichten anders waren dan wij zijn. Daardoor is er veel wat vragen oproept, vragen waar we soms de knapste koppen geen eens antwoord op kunnen vinden. Mensen zitten sowieso erg vreemd en ingewikkeld in elkaar. Wij ook. En ook daardoor is er veel wat vragen oproept, waardoor het moeite kosten kan te vatten waar het om gaat. En dan nog, boven alles: God zelf is een indrukwekkende persoonlijkheid, die zich van heel veel kanten laat zien in de bijbel. Uiteindelijk zal Hij ons tot in eeuwigheid boven de pet blijven gaan. Gelukkig maar. Maar het betekent wel dat we, allemaal op eigen manier aan het werk gezet worden met onze bijbel. Lees wat er staat, versta wat je leest en doe wat je verstaan hebt. Dat hoort bij bijbel lezen, en het kost inspanning. Maar juist omdat het in de bijbel om God gaat, de Spreker in de Schrift, is die inspanning de moeite waard. Je bijbel alleen lezen, en niet meer doen dan je hersens met letters spoelen, zonder echt te luisteren, geeft aan dat je niet echt in God geïnteresseerd bent, en vergeet dat het hier toch echt gaat om die lamp in die donkere plek.
Maar om de God die zich kleedt in de bijbel zal het dan ook echt moeten gaan. Die woorden, die verhalen, ze staan niet op zichzelf. De bijbel is geen bundeltje losse teksten. Je kunt met wat je leest niet maar doen wat je wilt, of wat je uitkomt. Ook als je alleen maar bijvoorbeeld een paar verhalen volgen kunt, het zijn geen losse verhalen, ze gaan over God en God vertelt ze aan jou, in alle eenvoud. Ook al begrijp je 90% van de bijbel niet, de éne Stem die de bijbel tot een eenheid maakt, die kun je alleen missen als je niet echt luistert. En andersom: ook al denk je dat je 90% van de bijbel wèl begrijpt, je hebt niets begrepen als je die éne Stem niet gehoord hebt. Die éne Stem, zo eenvoudig en zo totaal niet simpel: Ik houd van jou in mijn Zoon, de geliefde, die houdt de hele bijbel bij elkaar. En ga dan dat profetische woord maar na, probeer die Stem er in te ontdekken, stel alle vragen die je wilt, lees boeken, kijk naar video’s, praat er met elkaar over, maak werk van al die details. Als je het goed doet blijken ze uiteindelijk lijnen om de mond van de eerlijke God die goede, stevige woorden spreekt, of blijken ze lachrimpeltjes om de ogen van de God die zijn gezicht in Christus over ons laat oplichten. Als dat hier niet blijkt, dan later wel. Maar als je daar niet uitkomt, bij God zelf in Christus Jezus onze Heer, dan ben je verkeerd bezig geweest, bezig aan een eigen uitleg, die uiteindelijk de schriften verdraait.
Echt luisteren naar de bijbel betekent altijd luisteren naar de Stem van God zelf. Daar hoef je niet voor gestudeerd te hebben. Zijn Stem is eenvoudig. Maar als je de gaven hebt, studeer er dan maar op, studeer er voor, leer wat jij leren kunt. Het is de moeite waard. Want nooit is profetie of welk bijbelwoord dan ook voortgekomen uit de wil van een mens, maar door de Heilige Geest gedreven, hebben mensen van Godswege gesproken. En Gods Woord blijft in eeuwigheid. Daarom spreken en getuigen zij nóg van Godswege. Persoonlijk tot ons persoonlijk. Let er maar eens op: de een verstaat dit, de ander dat. Heb het er met elkaar over, stimuleer elkaar tot luisteren, corrigeer elkaar bij dat luisteren. Ontdek bij elkaar de door God gegeven wijsheid. Want Gods eenvoud is niet simpel. Gelukkig niet. Zijn wijsheid is veelkleurig en zijn liefde reikt in eeuwigheid. Amen.